Op welke manier ontwikkelen verpleegkundigen zich als professional en hoe doen ze nieuwe kennis op? Die vraag stelde Alieke Kostermans zich voor haar afstudeeronderzoek voor de master Psychology Learning Sciences aan de Universiteit Twente. Om persoonlijke redenen koos zij in 2023 het AYA Zorgnetwerk als plek om daar antwoord op te krijgen. Met de resultaten wilde ze meer inzicht en handvatten geven voor het ontwikkelen van educatie voor zorgverleners.
Wat was de reden voor dit onderzoek?
‘Voor mijn afstudeerproject mocht ik een eigen onderzoek op zetten. Twee jaar eerder was mijn broertje overleden aan kanker, wat een enorme impact had en heeft op mijn leven. Ik voelde dat ik iets met dit onderwerp wilde doen. Op die manier kwam ik in contact met AYA-zorg en Eveliene Manten, de directeur van het AYA Zorgnetwerk. Samen met haar heb ik gekeken naar mogelijkheden voor een onderzoek binnen dit netwerk.
Eveliene vertelde toen dat er in de AYA-zorg veel behoefte is aan scholing voor verpleegkundigen, maar dat ze nog weinig inzicht hadden in hoe zij leren en welke leermethoden zij gebruiken. Concreet gezegd, welke leerbehoeftes er zijn en hoe kan het onderwijs daaromheen verder ontwikkeld worden. Aangezien het AYA Zorgnetwerk hier graag meer inzicht in wilde krijgen, leek het me een heel mooi en betekenisvol onderwerp om te onderzoeken.’
Welke resultaten vallen op?
‘Voor mijn onderzoek hebben we verpleegkundigen gevraagd een online vragenlijst in te vullen, bestaande uit drie delen. De delen focusten zich op: zelfgestuurd leren, leerstijlen en welbevinden op de werkplek, waarbij ik ook gekeken heb naar de onderlinge relaties tussen deze drie. Uit het onderzoek kwam naar voren hoe hoger verpleegkundigen scoorden op zelfgestuurd leren, hoe hoger hun welbevinden op de werkplek. Meer verantwoordelijkheid en regie in hun professionele ontwikkeling komt positief terug in hun welbevinden. Er bleek daarnaast geen relatie tussen zelfgestuurd leren en leerstijlen. Hier is het echter ook de vraag of iemand maar één leerstijl heeft, want dit kan goed per situatie variëren.’
Welke aanbevelingen voor de praktijk kun je hieruit halen?
‘Vanwege het verband tussen zelfsturend leren en welbevinden, is het nuttig om in het onderwijs leeractiviteiten toe te passen die het zelfstandig leren stimuleren. Bijvoorbeeld door verpleegkundigen zelf leerdoelen te laten ontwikkelen. Daarnaast zou een ‘community of practice’ een manier kunnen zijn om kennis en ervaringen op landelijke schaal met elkaar te delen.’
‘Tussen AYA-verpleegkundigen met weinig werkervaring en zij die al langer in het vak zitten is ook een verschil zichtbaar. Deze verschillen leiden tot diverse leerbehoefte: bv. de beginnende AYA-verpleegkundigen zijn nog in de ontwikkeling van hun professionele identiteit en hebben mogelijk meer de behoefte aan het vormgeven hiervan. Hier zou een buddysysteem, waarbij een ervaren verpleegkundige de nieuweling begeleidt, bij kunnen helpen. Ook zou een landelijke opzet een mooie toevoeging kunnen zijn, waarbij er dus uitwisseling plaatsvindt tussen verschillende ziekenhuizen.’ Terwijl de meer ervaren AYA-verpleegkundigen mogelijk meer behoefte hebben aan sociale interactie om complexere kennis uit te wisselen.’
Welke ideeën en behoeften zijn er nog meer rondom het systematisch uitwisselen van kennis en kunde?
‘Naast dat er bijvoorbeeld kennis gedeeld kan worden via complexe discussiegesprekken, zou het een positieve toevoeging zijn als professionele ontwikkeling en welbevinden een vast onderdeel worden van gesprekken met leidinggevenden. Uit onderzoek blijkt namelijk dat bij een jaarlijks terugkeer van gesprekken met deze insteek, werknemers actiever betrokken blijven bij hun professionele ontwikkeling. Als er meer aandacht wordt besteed aan het bespreken en bekijken van behoeftes van verpleegkundigen, draagt dat dus bij aan hun kennisoverdracht.’
‘Voor het onderzoek heb ik een gesloten vragenlijst gebruikt, waardoor ik helaas niet weet welke ideeën AYA-verpleegkundigen zelf nog hebben omtrent het uitwisselen van kennis. Dit zou in een vervolgonderzoek uitgezocht kunnen worden. Uit de datagegevens bleek wel dat er een grote behoefte is aan het delen van kennis en ervaring met directe collega’s. Een manier om dat te doen is bijvoorbeeld een onlinenetwerk, maar op kleine schaal draagt ook het houden van meetings en symposia hieraan bij.’
Welke vormen van zelfzorg zouden er mogelijk kunnen helpen bij de duurzame inzetbaarheid van verpleegkundigen?
‘Dit is niet iets wat ik specifiek heb onderzocht in de studie, maar in geraadpleegde literatuur stuitte ik wel op een aantal voorbeelden. Voor de AYA-verpleegkundigen die hebben deelgenomen aan mijn onderzoek was een workshop ontwikkeld door een gecertificeerd mindfulness trainer die werkzaam is in het UMC Groningen. In deze workshop lag de nadruk op hoe je je als verpleegkundige weer kunt opladen of herpakken na een moeilijke situatie met een patiënt. Bijvoorbeeld na het moeten voeren van een slechtnieuwsgesprek’.
Luister de AYA-zorg in Nederland podcastaflevering
‘Identificatie en zelfzorg voor zorgverleners’
‘Mindfulness oefeningen zijn natuurlijk niet voor iedereen een effectieve methode om er weer tegenaan te kunnen, want een ander kan op zo’n moment bijvoorbeeld meer hebben aan een rondje hardlopen. Vanwege deze verschillen in behoeftes zou een leidinggevende genoeg informatie moeten krijgen over wat voor vormen van zelfzorg er zijn en welke past bij elk type verpleegkundige. Zo kunnen zij iedereen begeleiding op maat geven en om het welbevinden op de werkvloer te verbeteren.’
Hoe vond je het om dit onderzoek te doen?
‘Ik vond het heel bijzonder en interessant. De verpleegkundigen waren open in het delen van hun ervaringen en ze dachten ook met me mee tijdens de uitvoering van het project. Het belangrijkste voor mij is dat het onderzoek een bijdrage kan leveren aan de AYA-zorg en er met de resultaten verder gewerkt kan worden aan het ontwikkelen van onderwijs voor AYA-verpleegkundigen, met daarin ook aandacht voor het welbevinden.’
‘Ik zou het ook waardevol vinden om nog een follow-up studie te doen. Met een kwalitatief onderzoek kan ik mogelijk nog beter ingaan op de persoonlijke behoeftes van AYA-verpleegkundigen. Het lijkt me interessant om door middel van het voeren van interviews nog dieper op het onderwerp in te gaan, want daar ligt mogelijk nog veel waardevolle informatie.’
Lees de volledige master thesis: Kostermans, Alieke (2023) Professional development of AYA-nurses : a cross-sectional study on self-directed learning, workplace well-being and learning styles.
Interview en tekst door: Rosalie Griffioen
Beeld: privé foto Alieke Kostermans en jcomp on Freepik